Արդյոք կշահագործվի՞ Ջերմուկի համար վտանգ հանդիսացող Ամուլսարի ոսկու հանքը..

Վերջին շրջանում մամուլում և հասարակական շրջանակներում բավականաչափ  ակտիվացել են քննարկումները` պայմանավորված Ջերմուկ քաղաքի ոչ հեռու  գտնվող «Ամուլսար» կոչվող տեղանքում «ԳԵՈԹԻՄ» ընկերության կողմից բաց  եղանակով ոսկու հանքավայրի շահագործման հնարավորությունների և դրա հետ  կապված հնարավոր ռիսկերի հետ: Այդ կապակցությամբ ահազանգեր են  ստացվում Ջերմուկ քաղաքի, Գնդեվազ և Կեչուտ գյուղերի բնակիչներից,  հասարակական կազմակերպություններից, քաղաքի մշտական այցելուներից:  Խնդրի համակողմանի ուսումնասիրության նպատակով, Ջերմուկի  քաղաքապետարանի նախաձեռնությամբ, 2011 թվականի մայիսի 13-ին տեղի է  ունեցել քննարկում տեղական իշխանությունների, մեր ներկայացուցիչների, ՀՀ  էներգետիկայի և բնական պաշարների, ՀՀ բնապահպանության նախարարության,  բնապահպանական կազմակերպությունների, «ԳԵՈԹԻՄ» ընկերության, քաղաքի  ակտիվ հասարակական ներկայացուցիչների մասնակցությամբ: Քննարկումների  ընթացքն ու արդյունքները վեր են հանվել մտահոգիչ մի շարք խնդիրներ, որոնք  ցանկանում ենք ներկայացնել Ձեր քննարկմանը: Ամուլսարի ոսկու հանքի  շահագործումը, մեր կարծիքով պայմանավորված է մի շարք ռիսկերի հետ :  Ռիսկեր` կապված ռադիացիոն ֆոնի  փոփոխության հետ: Չնայած «ԳԵՈԹԻՄ» ընկերության հավաստիացումներին,  ըստ որի հանքավայրի ուսումնասիրությունները և դրանց միջազգային լաբորատոր  փորձաքննության արդյունքները ցույց են տվել, որ հանքավայրում ուրանի  պաշարներ չկան, այնուամենայնիվ մասնագետները վկայում են, որ ոսկին և  ուրանը (հատկապես մեր տարածաշրջանում) փոխկապակցված էլեմենտներ են,  այսինքն` դրանցից մեկի առկայությունը հանքավայրում ենթադրում է մյուսի  առկայություն: Հատկանշական է, որ դեռևս Խորհրդային իշխանության  տարիներին Ջերմուկից շուրջ 35 կմ հեռավորության վրա, Վայք քաղաքի  մերձակայքում գտնվող Ազատեկի ոսկու հանքի շահագործումը ուղեկցվում էր  ուրանի արդյունահանմամբ, ինչի հետևանքով այդ տարածաշրջանում  արձանագրվել է ռադիացիայի մակարդակի կտրուկ աճ, ինչն առողջապահական  վիճակագրության արդյունքներով հանգեցրել է քաղցկեղով հիվանդությունների  թվաքանակի կտրուկ աճի:  Ջերմուկ քաղաքը հայտնի է իր բուժիչ և աղբյուրի ջրերով, որոնց շշալցումը  հանդիսանում է ոչ միայն մեր համայնքի և մարզի, այլ ողջ երկրի տնտեսության  կարևոր և հեռանկարային ճյուղերից մեկը: Ռադիացիոն ֆոնի փոփոխությունը,  անպայման, իր բացասական ազդեցությունը կունենա նաև հանքային ջրերի  արտադրության վրա: Ջերմուկ քաղաքի վարչական տարածքում է գտնվում  Կեչուտի ջրամբարը, որտեղի Արփա և Որոտան գետերի ջրերը Արփա-Սևան  թունելի միջոցով հասցվում են Սևանա լիճ: Ջրերի մեջ ռադիացիայի մակարդակի  աճը ուղղակի սպառնալիք կարող է հանդիսանալ ոչ միայն մեր տարածաշրջանի,  այլ ողջ երկրի համար` վտանգելով Սևանա լճի էկոլոգիական համակարգը: Օդում  ռադիացիայի մակարդակի ավելացումը կհանգեցնի մի շարք հիվանդությունների  աճին, որն իր բացասական ազդեցությունը կունենա տարածաշրջանի բնակիչների  առողջության և միգրացիայի վրա: Բաց եղանակով հանքավայրի շահագործման  ցանկացած տեղանքում  առաջացնում  բնապահպանական խնդիրներ, որոնք առանձին դեպքերում,  մասնավորապես  Ջերմուկ քաղաքի մերձակայքում, մեր կարծիքով, պարզապես անթույլատրելի են:  Հանքավայրը, որը պետք է շահագործվի գտնվում է ծովի մակերևույթից շուրջ  3.000 մետր բարձրության վրա: Սա նշանակում է, որ հանքավայրի  շահագործման աշխատանքները ֆիզիկապես հնարավոր է իրականացնել միայն  ամառվա ամիսների ընթացքում: Դա համընկնում է Ջերմուկ հանգստի ամենաթեժ  սեզոնի հետ, հետևաբար Ջերմուկից ընդամենը 7-12 կմ հեռավորության վրա  գտնվող տարածքում պարբերաբար պայթեցումների իրականացումը, դրանով  պայմանավորված փոշու առկայությունը, բեռնատար մեքենաների և  հանքարդյունաբերական տեխնիկայի աշխատանքով պայմանավորված աղմուկը  կխաթարեն քաղաքի այցելուների, հանգստացողների և բուժվողների հանգիստը`  թուլացնելով Ջերմուկի մրցակցային ամենակարևոր առավելությունները:  Մասնագետները վկայում են, որ Ջերմուկ քաղաքի մերձակայքում քամիներն  ունեն այնպիսի ուղղվածություն, որ բաց եղանակով հանքավայրի շահագործման  հետևանքով առաջացող փոշին անմիջապես կտեղափոխվի Ջերմուկ` վնասելով  քաղաքի մաքուր օդն ու բնությունը, որոնք հանդիսանում են քաղաքի  մրցունակության կարևորագույն բաղադրիչները: Հավելյալ խնդիրներ կարող են  առաջանալ` կապված հանքաքարի մասնատման և թափոնների առաջացման  հետ, որոնք կավելացնեն փոշու և աղտոտման վտանգները: 2010 թվականին ՀՀ  կառավարության կողմից ընդունված «Ջերմուկ քաղաքի զարգացման 2009- 2012 թվականների ռազմավարություն» ծրագրով նախատեսվում է քաղաքի  քաղաքաշինական և տնտեսական զարգացում տարբեր ուղղություններով: 2010  թվականի հոկտեմբերին ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության կողմից ՀՀ  Նախագահին ներկայացվել է քաղաքի զարգացման նոր գլխավոր հատակագիծը,  ըստ որի Ամուլսար կոչվող տեղանքից շուրջ 3 կմ հեռավորության վրա  նախատեսվում է նոր Ճոպանուղիների կառուցում, ինչպես նաև քաղաքի  զարգացում հիշյալ ուղղություններով: Բաց եղանակով հանքավայրի  շահագործումը ուղղակիորեն կասկածի տակ է դնում ՀՀ Նախագահի անմիջական  ուշադրության կենտրոնում գտվող հիշյալ ռազմավարական ծրագրերի  իրականացում: Հանքավայրը ոչ մեծ հեռավորության վրա է գտնվում Կեչուտի  ջրամբարից: Սա նշանակում է, որ հանքավայրում պարբերական և ուժգին  պայթեցումները կարող են վտանգել արհեստական այդ ջրամբարի  արգելապատնեշը, ինչը կարող է աղետալի հետևանքներ հագեցնել ջրամբարից  ներքև գտնվող մի շարք բնակավայրերի (Գնդեվազ, Վայք, Մալիշկա, Եղեգնաձոր,  Գետափ, Արփի, Արենի) համար, որտեղ բնակվում է ՀՀ Վայոց ձորի մարզի  բնակչության գերակշիռ մասը: Այստեղ խնդիրը վերաբերվում է հիշյալ  բնակավայրերի և դրանցում ապրող մարդկանց ֆիզիկական ոչնչացման ռիսկերին:  Կարծում ենք, որ Ջերմուկի շրջակայքում տարբեր օգտակար հանածոների մասին  տեղեկություններ եղել նաև նախկինում, սակայն որևէ հանքավայր չի  շահագործվել` հաշվի առնելով Ջերմուկի, որպես զբոսաշրջության և  առողջարանային կենտրոնի հանգամանք ու կարգավիճակը: Հատկանշական է, որ  Խորհրդային իշխանության տարիներին Ջերմուկ քաղաքը համարվում էր  Հայաստանում միակը հանդիսացող Միութենական նշանակության  առողջարանային քաղաք, ինչի արդյունքում քաղաքի մերձակայքում մեծ  շառավիղով գոյություն չեն ունեցել և հիմա էլ չկան արդյունաբերական  ձեռնարկություններ, վնասակար արտանետումներով և թափոններով  արտադրություններ:Կարծում ենք, որ հիշյալ ռիսկերը տեսանելի են նաև  հանքավայրերը  շահագործման պատրաստող պետական և մասնավոր որոշ մարմինների և  կազմակերպությունների համար:Ամփոփելով վերոգրյալ, կարծում ենք, որ  Ամուլսարի հանքավայրի  բաց եղանակով շահագործումը հակասության մեջ է գտնվում ՀՀ կառավարության  կողմից ընդունված մի շարք հիմնարար փաստաթղթերի, մասնավորապես. - ՀՀ  կառավարության 2008 թվականի ապրիլի 28-ի «Հայաստանի Հանրապետության  կառավարության ծրագրի մասին» թիվ 380-Ա որոշմանը, որով որպես  գերակայություններ են սահմանվել տարածքային համաչափ զարգացումը: - ՀՀ  կառավարության 2008 թվականի սեպտեմբերի 18-ի «Ջերմուկ քաղաքը  տուրիզմի կենտրոն հայտարարելու մասին» թիվ 1064-Ն որոշմանը: - ՀՀ  կառավարության հավանության արժանացած «Ջերմուկ քաղաքի զարգացման  2009-2012 թվականների ռազմավարությանը»: - 2010 թվականի ՀՀ  Նախագահին ներկայացված Ջերմուկ քաղաքի գլխավոր հատակագծին: Սրանից  բացի, այդ ծրագրի իրականացում է հակադրվում է նաև մեր ազգային  անվտանգությանն ու հետինդուստրիալ հասարակության զարգացման  գաղափարախոսությանը: Ելնելով վերոգրյալից անհրաժեշտ է Ամուլսարի  հանքավայրի շահագործման հարցը դարձնել հատուկ քննարկման առարկա`  վերանայելով նախկինում պետական կառավարման տարբեր մարմինների կողմից  ընդունված որոշումները և հստակեցնելով ՀՀ կառավարության վերջնական  դիրքորոշումը նախագծի հետագա իրականացման համար: